تنظیم مقر های Sky-Watcher، الاین در شب و روز
در این مقاله سعی شده است روش های کاربردی برای تنظیم مقر های استوایی Sky-Watcher از نوع EQ5 و EQ6 در شب و روز به ساده ترین شکل گفته شود، هدف از نگارش این مقاله به اشتراک گذاری روش و تجربیات برای رویت هلال های بحرانی می باشد. از جمله مراحل کار با این مقر های موتوردار کار با کنترلر SynScan می باشد. این دستگاه کامپیوتر کوچک این نوع مقر های موتوردار است که تمامی فرمان ها از آن ارسال می شود. زیرسازی قبل از نصب هر تلسکوپی از مهمترین مراحل استفاده از آن است در این مقاله مراحل کامل و دقیقی از مراحل نصب این گونه مقر ها گفته شده است. همچنین به طور مختصر به روش های تنظیم تلسکوپ به وسیله قطب نما نیز اشاره ای شده است.
نویسندگان: عرفان احمدی، سینا رضایی، حامد لاله زار
مقدمه
امروزه بسیاری از منجمان و عکاسان آسمان شب از مقر های موتوردار و مجهز به سیستم GOTO استفاده میکنند. رصدگران هلال ماه نیز برای افزایش دقت کار خود و به ثبت رساندن رخ زیبای هلال میتوانند از ابزارهایی استفاده کنند که دقت کار خود را بالا ببرند. از این بابت این مقاله از تجربیات سه نفر از رصدگران آسمان شب و هلال ماه نوشته شده است تا اطلاعات و تجربیات خود را در زمینه مقر های موتوردار EQ5 و EQ6 و تنظیم (align) در شب و روز به دیگر رصدگران انتقال دهند. قبل از شروع کار با اینگونه ابزار ها باید شرایطی را فراهم کرد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد. لازم به ذکر است در مواردی که تنظیم تلسکوپ با قطب نما توضیح داده شده، فرض بر این است که رصدگر، بر نحوه استفاده از قطب نما تسلط کافی را دارد. روش های گفته شده با مقر های استوایی EQ6 و EQ5 استفاده شده است و میتواند برای سایر مقرها هم قابل تعمیم باشد.
1. زیر ساخت های قبل از نصب مقر
نصب سه پایه یکی از مهترین مراحل و زیر ساخت های کار با مقر های موتور دار میباشد، اکثر منجمان به این مقوله اهمیت چندانی نمیدهند و این امر مخصوصا در رویت هلال باعث خطای بسیار زیادی میشود. اگر در روز های گرم و بر روی سطوحی همانند آسفالت اقدام به نصب تلسکوپ خود نمودید، نباید این نکته را فراموش کنید که سطح مورد نظر،دچار انقباض و انبساط میشود و یا حتی به دلیل سنگین بودن سه پایه، مقر و تلسکوپ سه پایه به داخل آسفالت فرو میرود و هرچه تراز دقیقی انجام داده باشید از بین میرود. بهترین و راحت ترین راه برای از بین بردن این خطا این است که شما قبل از نصب، زیر پایه های سه پایه یک جسم مسطح، سخت و زبر (غیر لیز) بگذارید که تا حد ممکن از فرو رفتن پایه جلوگیری شود. در مواردی که قصد دارید ابزار خود را بر روی خاک نصب کنید میبایست مکان قرار گیری پایه ها را به مقدار کمی از خاک خالی کنید و سه پایه را بر رو ی آن فشار دهید که تا حد ممکن قبل از نصب بقیه تجهیزات، سه پایه به داخل خاک فرو برود.
نکته: قبل از نصب مقر باید زائده رویه سه پایه تلسکوپ خود را به سمت شمال قرار دهید.
2. تراز کردن دقیق سه پایه
ابتدا باید از باز بودن کامل هر یک از پایه ها اطمینان حاصل کنید و سپس به وسیله پیچ های پایین هر پایه کمی پایه ها را باز کرده و بعد به وسیله تزار، از تمام جهات سه پایه را تراز کنید.
نکته: از سالم بودن تراز مطمئن شوید.
نکته: برای الاین در روز باید تمامی مراحل با دقت بسیار زیاد انجام شود.
3. قطبی کردن در روز به وسیله قطب نما
شخصی که قصد الاین در روز را دارد میبایست با قطب نما های حرفه ای کار کرده باشد.
نکته: در الاین در روز باید از قطب نمایی استفاده شود که دارای آلت های نشانه روی و حداقل دارای یک سطح صاف در یکی از طرفین بدنه خود و همچنین شیب سنج باشد.
قطب نما به تنهایی در رویت هلال کاربرد فراوانی دارد که میتوان از آن برای هدف گیری هلال با دوربین دوچشمی و یا حتی تلسکوپ نیز استفاده نمود اما قبل از استفاده از آن، باید قطب نما را کالیبره کرد. عوامل طبیعی و مصنوعی تاثیر بسیار زیادی در دقت قطب نما دارند. همانگونه که میدانید قطب نما به وسیله میدان مغناطیسی زمین کار میکند، به طوریکه عقربهی آن همواره در راستای قطبین مغناطیسی زمین قرار میگیرد ولی در مناطق شهری و مخصوصا در کنار اجسام مغناطیسی (مانند تیرآهن ساختمان، موتور های الکتریکی و …) به علت وجود میدان مغناطیسی، قطب نما دچار خطا میشود که به این حالت “انحراف مغناطیسی” میگویند.
علاوه بر انحراف مغناطیسی، میل مغناطیسی نیز بر روی قطبنما تاثیر میگذارد. میل مغناطیسی با موقعیت، زمان و ناهنجاریهای مغناطیسی محلی و حتی با تشدید فعالیت های مغناطیسی خورشید تغییر میکند که میتواند سالی یک دقیقه قوسی افزایش یا کاهش پیدا کند.
تصحیح انحراف مغناطیسی به دو روش انجام می شود:
- برای هر مکانی بر روی کرهی زمین مقدار میل مغناطیسی به طور سالانه اندازهگیری میشود که اطلاعات آن از طریق وب سایت های اینترنتی نظیر Google Map و نیز دیگر وب سایت های تخصصی زمین شناسی در دسترس عموم قرار میگیرد. به عنوان مثال مقدار انحراف مغناطیسی در شهر اصفهان به روش گفته شده برابر با 3.67 درجهی قوسی شرقی به دست میآید. لازم به ذکر است که عبارت مثبت یا شرقی که به دنبال این عدد ذکر میشود به این مفهوم است که میبایست عدد به دست آمده را به مقدار سمت مورد نظر در قطب نما اضافه نمود و در صورتی که عبارت پیوست شده منفی و یا غربی بود باید عکس حالت فوق عمل نمود. ولی آنچه که مسلم است این است که عدد به دست آمده به این روش عملا قابلیت تعمیم یافتن برای همهی مناطق و شرایط را نخواهد داشت؛ زیرا طبق اشاره های قبلی علاوه بر عوامل زمین شناختی، شرایط دیگری که عموما نشأت گرفته از مصنوعات انسانی است، استفاده از این روش را به چالش می کشد.
- روش دوم دقیق ترین روش برای محاسبه انحراف مغناطیسی مکان میباشد. برای این روش باید ابتدا از یک نرم افزار نجومی مانند Stellarium که توسط آن میتوان به موقعیت دقیق اجرام سماوی دسترسی پیدا کرد، استفاده نمود. به این ترتیب که مقدار عددی سمت جرم مورد نظر را از نرم افزار استخراج نموده و با دوربین دوچشمی و یا تلسکوپ با مقر سمتی ارتفاعی و با کمک گرفتن از قطب نما اقدام به مکان یابی جرم مینماییم. معمولا به دلیل وجود خطای اصلاح نشده در قطب نما، جرم مذکور به سهولت در میدان دید ابزار قرار نخواهد گرفت ولی با در نظر گرفتن میدان دید وسیع دوربین دوچشمی و یا در صورتی که از چشمی با میدان دید باز استفاده شود می توان اشکال به وجود آمده را تا حد زیادی جبران نمود. حال با قرار دادن جرم در وسط میدان دید ابزار و قفل کردن محور سمت آن، ابزار را حول محور ارتفاع آنقدر حرکت می دهیم تا اینکه میدان دید نمایی از عوارض افق را برای ما نمایش دهد (منظور، ارتفاع صفر درجه می باشد). سپس با تعیین شاخصی در افق دید که در میدان ابزار دیده می شود اقدام به گراگیری آن نقطه توسط قطب نما می نماییم. اکنون سمت به دست آمده از قطب نما را با سمت استخراج شده از نرم افزار مقایسه میکنیم و مقدار اختلاف بین این دو عدد که همان انحراف مغناطیسی محل رصد است را از این پس به مقادیر سمت گرفته شده از نرم افزار اضافه و یا کم می کنیم.
به اقدامات صورت گرفته بر اساس دو روش بالا کالیبراسیون قطب نما گفته میشود.
پس از کالیبره شدن قطب نما و محاسبه انحراف مغناطیسی مکان، نوبت به قطبی کردن مقر می رسد.
4. کنترلر SynScan:
مراحل تنظیمات اولیه این کنترلر در فلوچارت زیر نمایش داده شده.
روشن
نمایش ورژن فریمور
هشدار نگاه نکردن به خورشید
مختصات جغرافیایی محل
منطقه زمانی
تنظیم تاریخ
منطقه ساعت
نمایش زمان به صورت 12 ساعته
تنظیم ساعت تابستانه
نمایش وضعیت ستاره قطبی در پلاراسکوپ
Clock: اگر میدان دید دوربین قطبی کننده را ساعت فرضی در نظر بگیریم که مرکز آن شمال سماوی است، ستاره قطبی باید بر روی ساعتی که این گزینه نشان می دهد قرار بگیرد
شروع الاین؟
2) خیر
انتخاب نوع الاین
5. الاین در شب
قطبی کردن:
ابتدا مقر را به سمت شمال قرار می دهیم (به صورت تقریبی) و آن را با دقت تراز میکنیم. سپس توسط دوربین قطبی کننده ستاره قطبی را در مکان ساعتی که دستگاه SynScan به ما نشان میدهد (Clock که در قسمت منو ها توضیح داده شد) قرار می دهیم. برای مثال اگر Clock=15:30 باشد وضعیت ستاره قطبی در دوربین قطبی کننده به صورت زیر خواهد بود:
نکته: بدون استفاده از سین اسکن هم میتوان قطبی را انجام داد. به این صورت که مقر را طوری میچرخانیم که موقعیت صورت فلکی دب اکبر و ذات الکرسی در پلارسکوپ همانند آسمان گردد، با قرار دادن ستاره قطبی در قسمت پلاریس قطبی کردن اولیه انجام می شود.
الاین سه ستاره:
ابتدا تلسکوپ را در حالت خانه (Home position) قرار می دهیم. به این صورت که وزنه در پایین ترین حالت و لوله تلسکوپ به سمت شمال سماوی باشد و سپس آن را روشن میکنیم و طبق فلوچارت ( تنظیم تاریخ، ساعت و … ) مراحل را سپری کرده تا به گزینه الاین برسیم.
از منو، گزینه الاین سه ستاره را انتخاب می کنیم. از فهرست ستاره های ارائه شده توسط تلسکوپ، سه ستاره شاخص در آسمان را انتخاب کرده و سپس تلسکوپ به طور تقریبی به سمت آن حرکت میکند. پس از شنیدن صدای بوق بازر، ستاره را با دکمه های جهت به مرکز میدان دید انتقال داده و Enter میکنیم. در صورت انتخاب ستاره های مناسب و تنظیم درست آنها، پیغام Alignment Successful نمایش داده خواهد شد.
نکات:
- برای بالا بردن دقت از چشمی با بزرگ نمایی بالا و چشمی های رتیکل دار استفاده کنید
- وسط قرار دادن ستاره ها را با دکمه های بالا و راست خاتمه دهید (برای بی اثر کردن خطای Backlash). همچنین برای کاهش تاثیر خطای backlash میتوانید از قسمت تنظیمات مقر و در زیر منو Backlash Compensation، مقدار بکلش بدست آمده از روش های مختلف را ذخیره کنید تا مقر هنگام حرکت، اصلاحات لازم را برای کاهش آن اعمال کند.
- ستاره های انتخاب شده باید هر دو نیمه شرقی و غربی آسمان را پوشش دهند
- اگر بعد از الاین کردن، تلسکوپ اجرام را با کمی خطا آورد، دکمه Esc را به مدت دو ثانیه نگه دارید، سپس با دکمه های جهت آن را به مرکز میدان دید برده و Enter کنید. با این کار خطای تلسکوپ کاهش می یابد.
6. قطبی کردن در روز
یکی از لذت بخش ترین مراحل الاین در روز این بخش می باشد چرا که بدون دیدن ستاره قطبی، می خواهید مقر تلسکوپ خود را قطبی کنید.
- در مرحله قبل انحراف مغناطیسی مکان محاسبه و در قطب نما لحاظ شد.
اکنون باید از یک وسیله غیر آهنی، صاف و تقریبا به اندازه 1 تا 1.5 متر استفاده نمود که می توان از یک خط کش چوبی صاف استفاده کرد (بر طبق آنچه در بالا اشاره شد، مجاورت قطب نما با هر نوع شی فلزی آهنی می تواند منجر به ایجاد نوسان و خطا در آن گردد) سپس مقر را در حالت عمود و Home Position قرار داده و خط کش را به بدنه مقر بچسبانید (قسمتی از مقر تلسکوپ که تا حد ممکن موازی با محور بعد تلسکوپ باشد) سپس قطب نما را نیز از طرف صاف به خط کش بچسبانید و با پیچ های تصحیح سمت مقر آن را نسبت به درجات قطب نما در حالت صفر نگه دارید بعد از انجام این کار مقر شما به سمت شمال قرار گرفته است و در مرحله بعد باید آن را با عرض جغرافیایی مکان خود منطبق سازید.
عرض جغرافیایی مقر را می توان با استفاده از شاخص روی مقر و همچنین با قطب نما تنظیم نمود. اگر قطب نمای شما دارای شیب سنج باشد می توانید مقدار عدد عرض جغرافیایی به دست آمده مکان رصد را بر روی شیب سنج قطب نما تنظیم نمایید و سپس قطب نما را به صورت خوابیده از طرف تخت آن بر روی سطح صافی از مقر که حدودا به موازات محور بعد تلسکوپ است قرار داده و با پیچ های تنظیم عرض جغرافیایی مقر، آنقدر ارتفاع را کم یا زیاد نموده تا زمانی که تراز شیب سنج وضعیت مطلوب را به ما نشان دهد. اگر مراحل فوق را با دقت انجام دهید مقر تلسکوپ شما با دقت قابل قبولی قطبی شده است.
در روشی دیگر، با استفاده از عوارض افق میتوانید مقر خود را قطبی کنید. در این روش با استفاده از قطبنمایی که خطای مغناطیسی آن مشخص شده، و یا با استفاده از موقعیت اجرام سماوی (بخصوص ستاره ها در شب قبل از رصد)، شاخص شمال را بر روی افق خود مشخص کنید (برای مثل نقطه مشخصی از کوه های دوردست). سپس با استفاده از دوربین قطبی کننده مقر خود، سمت مقر را به سمت شاخص روی افق نشانه روید و پس از آن، ارتفاع مقر را با روش های گفته شده در قسمت قبل تنظیم کنید. با این روش خطاهای استفاده از قطبنما از بین رفته ولی نیاز به داشتن افق مناسب در سمت شمال دارید.
بعد از قطبی کردن شما تیوب تلسکوپ را به همراه چشمی و ابزار آلات جانبی بر روی مقر ببندید و بعد از اتمام این امر تلسکوپ خود را بالانس کرده و مجدد آن را در حالت عمود Home Position قرار دهید و آن را روشن نمائید.
7. الاین در روز
همانگونه که در قسمت الاین در شب اشاره شد، برای الاین در روز نیز باید مراحل تنظیمات اولیه کنترلر را به همان روش انجام دهید. پس از تنظیم طول و عرض جغرافیایی مکان، زمان و تاریخ، زمان آن میرسد که شما به روش 3 ستاره مقر خود را الاین کنید. با پدید آمدن گزینه الاین کردن، شما گزینه الاین 3ستاره را انتخاب کنید و هر ستاره ای که کنترلر به شما پیشنهاد داد، همان را تایید کنید و صبر کنید تا مقر آن ستاره را بیاورد. به همین روش اجازه دهید تا مقر تمام ستاره های پیشنهادی را بیاورد و با اتمام کار پیام Alignment Successful ظاهر میشود. بعد از آن شما باید به وسیله کابل اتصال، مقر را به کامپیوتر متصل کنید و در کنترلر قسمت Utility Func گزینه PC Direct Mode را انتخاب کنید که دستگاه SynScan به کامپیوتر متصل شود. پس از آن باید به سراغ نرم افزار بروید. نرم افزاری که در این مقاله از آن برای الاین در روز استفاده میشود نرم افزار stellarium میباشد. به قسمت پیکره بندی نرم افزار میرویم (configuration) و در قسمت افزونه ها (plugins)، افزونه کنترل تلسکوپ (telescope control) را انتخاب میکنیم ( اگر این گزینه فعال نبود آن را فعال کنید و از نرم افزار خارج شوید و مجدد وارد شوید). پس از آن وارد قسمت کنترل تلسکوپ بشوید و در نوار ابزار پایین گزینه اضافه کردن (add) را بزنید. پنجره ای باز میشود که در قسمت بالایی گزینه اول (Stellarium, directly through a serial port) را انتخاب کنید (تصویر 3). در قسمت Device settings نام پورتی که تلسکوپ به آن متصل است را از تنظیمات سیستم خود پیدا کنید و آن را در مکان نام پورت بنویسید (تصویر 4). در همان قسمت گزینه هایی برای دستگاه جستجو گر به شما پیشنهاد می دهد (Device model) که شما باید نوع کنترلر خود را از آن بیابید و انتخاب کنید (Sky-Watcher SynScan). سایر تنظیمات را میتوانید به حالت پیش فرض قرار دهید. پس از تنظیمات این قسمت گزینه تایید را میزنید و مجدد به پنجره قبلی باز میگردید. بر روی گزینه ساخته شده کلیک کنید و در قسمت تب پنجره گزینه استارت را بزنید تا اتصال برقرار شود.
سپس یک جرم مانند خورشید را از نرم افزار انتخاب کنید و در قسمت نوار ابزار پایین نرم افزار به آن دستور دهید که تلسکوپ بر روی آن جرم برود (تصویر 5)، مسلما سمتی که تلسکوپ میرود کاملا اشتباه است. شما در این قسمت باید قفل های بعد و میل مقر را باز کرده و خورشید را به صورت دستی به مرکز میدان دید بیاورید و مجدد مقر را قفل کنید. برای بالا رفتن دقت الاین از طریق نرم افزار سیاره زهره یا هرجرم پر نوری که در سمت هلال میباشد را انتخاب کنید و به مقر دستور دهید که آن جرم را بیاورد. اگر در پیداکردن جرم با خطا مواجه شدید، دوباره قفل ها را باز کرده و جرم را در وسط میدان دید قرار دهید. سپس از طریق نرم افزار، مقر را بسمت هلال نشانه بروید. شما میتوانید به جای مرکز ماه، قسمت میانی هلال را انتخاب کرده و تلسکوپ را به سمت آن ببرید (تصویر 6). این کار بخصوص در بزرگنمایی های بالا کمک بیشتری به پیداکردن هلال و وسط قرار گرفتن آن در میدان دید شما می کند.
نتیجه گیری
در این نوشته مراحل تنظیم و استفاده از مقر های EQ5 و EQ6 اسکای واچر را مرور کردیم. همچنین روشی برای الاین در روز این مقر ها ارایه شد که از روش فوق برای رویت چند هلال استفاده شده است و در آن ها دقت خود را ثابت کرده و تیم موفق به شکار هلال شده است. از این روش با تغییراتی میتوان در استفاده از انواع دیگر مقر ها نیز کمک گرفت. در ادامه این روش ها میتوان از روش های افزایش دقت مقر (مانند روش های افزایش دقت قطبی کردن یا روش های افزایش دقت نشانه روی) برای بهبود و رسیدن به دقت بالاتر استفاده کرد. این دقت به رصدگر کمک کرده که از وجود هلال در میدان دید ابزار خود مطمئن شده و تمرکز خود را بر روی دیدن هلال بگذارد.
منابع:
- SynScan V3 Hand Controller, Version 3.36
